Omgaan met Politie

Omgaan met politie

Als je regelmatig deelneemt aan betogingen of vormen van directe actie, zal je vroeg of laat wel eens in contact komen met de politie. We denken ook aan arrestaties, fouilleringen en identiteitscontroles die op willekeurige basis plaatsvinden… Het is van belang dat je in dergelijke situaties kennis hebt van je rechten. Arrestanten hebben rechten, waarmee de politie rekening moet houden. Veel mensen zijn niet vertrouwd met de juridische omkadering van een arrestatie. Daarom proberen we via deze weg iedereen te sensibiliseren en te duiden op de rechten die je hebt wanneer je verdacht wordt door de politie want ook in België is politiegeweld een realiteit.

Disclaimer: de tekst hieronder is theorie, in de praktijk lopen de dingen niet altijd zoals ze zouden moeten lopen, het kan dus eventueel zijn dat je in een situatie terechtkomt die niet overeenstemt met wat hier staat. Er kunnen bijvoorbeeld dingen geweigerd worden waar je eigenlijk recht op hebt.

Juridische info en ondersteuning:

 

1. Identiteitscontrole:

Een identiteitscontrole is een standaard procedure. Elke burger die van zjin vrijheid wordt beroofd, of die een misdrijf heeft gepleegd, wordt op zijn identiteit gecontroleerd. Deze regeling is echter nog uitgebreider. Politieambtenaren hebben namelijk het recht om alle personen te controleren die zich op een verdachte manier gedragen. Het gaat dan over een vermoeden van een lopend opsporingsbevel, poging of voorbereiding van een misdrijf of mogelijke verstoring van de openbare orde. Ook omstandigheden van tijd of plaats kunnen aanleiding geven tot een identiteitscontrole. Als burger heb je niet het recht om een identiteitscontrole door een politieambtenaar te weigeren, echter is het niet illegaal om weg te wandelen/lopen als een politie agent je aanmaant te blijven staan voor een controle. Indien je de controle zou weigeren, heeft de politie het recht om je maximaal 12 uur van je vrijheid te beroven om je identiteit te achterhalen. Politieambtenaren mogen, in het geval van een administratieve arrestatie, je identiteitskaart of andere documenten slechts inhouden voor de tijd die nodig is om je identiteit te achterhalen.
2. Fouillering:
Fouillering is een standaardprocedure bij betogingen die de openbare rust dreigen te verstoren. Ook op muziekfestivals of concerten kan je soms worden tegengehouden voor een bagagefouillering. De fouillering is een procedure die elke arrestant moet ondergaan. Je kan ook gefouilleerd worden zonder feitelijk te worden gearresteerd. Niet elke fouillering heeft echter dezelfde wettelijke basis. Je mag ook niet in eender welk geval zomaar van straat geplukt worden. Men spreekt grosso modo over drie verschillende types van fouillering. We bespreken ze hieronder:
2.1. Veiligheidsfouilering:
De veiligheidsfouillering dient om de openbare orde en veiligheid te garanderen. In de praktijk gaat de politieambtenaar je lichaam en je kleding betasten, je bagage zal ook gecontroleerd worden. De politieambtenaar zal op zoek gaan naar sporen van een misdrijf. Dit kan bijvoorbeeld gaan over wapens of illegale drugs. Men kan je voor een korte periode (max. 1 uur) van je vrijheid beroven, dit mag echter niet langer duren dan strikt noodzakelijk om de fouillering uit te voeren. Een veiligheidsfouillering kan zonder een voorafgaand rechterlijk bevel plaatsvinden.
2.2. Gerechterlijke fouilering:
Naast de veiligheidsfouillering bestaat er ook de gerechtelijke fouillering.

Dit type fouillering zal steeds plaatsvinden onder de verantwoordelijkheid van een officier van de gerechtelijke politie. Als je gerechtelijk wordt gearresteerd zal je dit soort fouillering moeten ondergaan.

Personen die ervan verdacht worden bewijsmateriaal bij zich te dragen kunnen ook onderworpen worden aan een gerechtelijke fouillering. In dit geval kan je voor een termijn van maximaal 6 uur van je vrijheid worden beroofd, de fouillering mag ook in dit geval niet langer duren dan noodzakelijk is.
2.3. Het lichaamsonderzoek
Tenslotte bespreken we ook het lichaamsonderzoek wat een aparte vorm van fouillering is. Deze fouillering kan aanleiding geven tot de krenking van het seksueel eergevoel. In principe is het een onderzoek van de lichaamsopeningen, vandaar dat dit een delicate vorm van fouillering is. Het is een onderzoek dat door medische deskundigen wordt uitgevoerd op bevel van een onderzoeksrechter. In het geval van betrapping op heterdaad is dit bevel niet noodzakelijk. Als de betrokkene meerderjarig is en schriftelijk toestemming heeft gegeven tot het lichaamsonderzoek is een bevel van de onderzoeksrechter evenmin noodzakelijk. Je hebt het recht om je te laten bijstaan door een arts naar jouw keuze.
We willen nog duidelijk maken dat je bij elk type fouillering het recht hebt dit te laten gebeuren door iemand van je eigen geslacht. Je kan best op je strepen blijven staan als je vindt dat de politie te ver gaat tijdens een fouillering.
3. Arrestatie:
Een arrestatie is een vorm van vrijheidsberoving, hetzij voor een korte termijn. Vaak dienen arrestaties om de openbare orde te doen herstellen, bijvoorbeeld in het geval van een betoging die een bedreiging vormt voor de openbare orde.
Er zijn echter nog heel wat meer redenen die een arrestatie kunnen rechtvaardigen, we sommen ze hieronder voor jou op:
  • Je wordt verdacht van een misdrijf (gerechtelijke aanhouding)
  • Je veroorzaakt in een dronken toestand, wanorde, schandaal of gevaar voor een derde of voor jezelf
  • Je veroorzaakt onrust tijdens een zitting in de rechtbank
  • Indien je niet kan bewijzen dat je legaal in België verblijft
  • In het geval dat je je identiteit niet kan bewijzen
  • Wanneer een rechter een aanhoudingsbevel tegen je heeft uitgevaardigd
  • Wanneer een rechter je onder beschuldiging heeft gesteld en een onmiddellijke arrestatie heeft uitgevaardigd
  • Als een buitenlands gerecht op zoek is naar jou
  • Wanneer je een gevaar vormt voor jezelf of voor derden als gevolg van eenpsychische aandoening.
Elke arrestant heeft een aantal onvervreemdbare rechten, die steeds moeten gerespecteerd worden, ongeacht de situatie. Wanneer je gearresteerd wordt, heb je het recht om zo snel mogelijk op de hoogte te worden gebracht van de reden waarom je opgepakt bent. Dit recht dient om willekeurige arrestaties te vermijden. De agenten moeten je vervolgens meedelen hoe lang ze jou maximaal mogen ophouden. Verder zullen ze jou de procedure die gepaard gaat met een arrestatie moeten uitleggen in een voor jou begrijpbare taal, zonder ingewikkeld vakjargon te gebruiken.
Niet elke arrestatie is dezelfde en zal dus aanleiding geven tot dezelfde procedure en rechten. Arrestaties worden onderverdeeld in twee hoofdgroepen: de bestuurlijke en de gerechtelijke aanhoudingen. We zullen beide groepen afzonderlijk behandelen. We beginnen met de administratieve aanhouding, omdat deze het meest courant is in het geval van acties en betogingen.
3.1. Administratieve aanhouding:
De bestuurlijke of administratieve aanhouding, kan men omschrijven als een dwangmaatregel. De administratieve aanhouding is geen aanhouding van een persoon die verdacht wordt van een misdrijf. Het is echter een preventieve vrijheidsberoving, die kan uitgevoerd worden los van de vraag of de verdachte een misdrijf heeft gepleegd. Deze aanhoudingsvorm kan enkel worden toegepast in situaties van absolute noodzaak én ze moet dienen om de openbare orde te handhaven. Vanuit juridisch oogpunt baseert men zich hierbij op artikel 31 van de Wet op het Politieambt, deze wet bevat een opsomming van omstandigheden waarin de politie mag overgaan tot een bestuurlijke aanhouding.
Een administratieve aanhouding dient in eerste instantie voor het nagaan van je identiteit. Je bent verplicht om vanaf je 15e jaar, op openbare plaatsen, je identiteitskaart af te geven aan elk bevoegd persoon die daarom vraagt in geval van “vermoeden van opsporing, in geval van misdrijf of wanneer er een verstoring of bedreiging is van de openbare orde”. De politie mag je identiteitskaart bijhouden “voor de tijd die nodig is voor de verificatie van je identiteit”. Die tijd dient om na te gaan of er bijvoorbeeld een opsporingsonderzoek tegen je loopt.
Je kan op basis van de administratieve aanhouding maximaal 12 uur, behoudens verlenging, worden opgehouden. In regel mag een administratieve aanhouding nooit meer tijd in beslag nemen dan nodig is, om bv. de openbare orde te herstellen. Als een vreemdeling zonder een geldige verblijfsvergunning gearresteerd wordt, mag hij in afwachting van een beslissing maximaal 24 uur worden opgesloten. Als je gearresteerd bent, begint de aanhoudingstermijn pas te lopen vanaf je ingeschreven bent in het aanhoudingsregister. Daarom is het belangrijk dat je arrestatie door een agent wordt ingeschreven in het register. Indien je aanhouding niet ingeschreven is in het register, kan je later nog moeilijk bewijzen dat je te lang bent vastgehouden en dat je rechten van verdediging geschonden zijn. In het register zal het uur en de duur van de aanhouding worden ingeschreven. Bovendien zal de politie ook het exacte motief van de aanhouding erin neerschrijven. Wees dus zeer aandachtig en vraag expliciet om je aanhouding te laten inschrijven in het aanhoudingsregister. Het kan voorkomen dat de politie dit zelf zonder kwaad opzet vergeet, omdat ze het te druk hebben, bijvoorbeeld wanneer een grote groep betogers gearresteerd wordt.
De politie heeft het recht om je de handboeien aan te doen tijdens een arrestatie. Het is toegelaten onder een aantal voorwaarden. De arrestant zal de handboeien worden aangedaan als hij zich verzet, zich agressief gedraagt of een poging doet om te ontsnappen. De politieambtenaar moet het gebruik van handboeien steeds kunnen verantwoorden. In dat opzicht moet het gebruik van de handboeien een legitiem doel hebben en moet het binnen de
proporties van de situatie zijn.
We sommen hier nog enkele basisrechten op die je altijd hebt wanneer je administratief aangehouden wordt.
Je hebt recht op:
  • Kennisname waarom je gearresteerd bent (in een taal die je begrijpt);
  • Het inlichten van een vertrouwenspersoon (als je minderjarig bent, moet de politie meteen je ouders of je voogd inlichten). Als je samen met honderden mede-betogers gearresteerd bent, zijn de agenten niet verplicht om meteen te telefoneren, maar moeten ze wel een redelijke inspanning daartoe leveren
  • Onderzocht te worden door een dokter, opgeroepen door de politie of door jou (in dat geval op je eigen kosten)
  • Het verkrijgen van voldoende water en voedsel, d.w.z.: op de normale uren van maaltijden en minstens één volwaardige maaltijd per dag, de kosten zijn voor de politie
  • Gebruik maken van sanitaire voorzienin
3.4. De gerechtelijke aanhouding:
De gerechtelijke aanhouding is ook een dwangmaatregel, teneinde om je voor te leiden bij een onderzoeksrechter of een andere bevoegde magistraat. Dit betekent dat je verdacht wordt van zware feiten (bestraft met een gevangenisstraf van minstens één jaar), waarvoor er nog bewijzen worden gezocht. De politie gaat je ter beschikking stellen voor het gerecht. Een administratieve aanhouding kan meteen gevolgd worden door een gerechtelijke aanhouding als een misdaad wordt vastgesteld of ontdekt.
Politieambtenaren kunnen niet zomaar zonder toestemming een gerechtelijke arrestatie verrichten. Politieambtenaren kunnen een verdachte enkel aanhouden wanneer er sprake is van betrapping op heterdaad. In alle andere gevallen mogen ambtenaren van de politie enkel verdachten arresteren in opdracht van de procureur des Konings. We verduidelijken hieronder nog eens het onderscheid tussen de arrestatie bij betrapping op heterdaad en de arrestatie buiten betrapping op heterdaad:
  • De politie heeft, bij een betrapping op heterdaad, het recht om de verdachte gedurende een periode van maximaal 24 uren van zijn vrijheid te beroven. Na de arrestatie moet de politie dit zo snel mogelijk melden aan de procureur des Konings
  • Buiten betrapping op heterdaad kan een persoon enkel gearresteerd worden wanneer er ernstige aanwijzingen van schuld zijn. De vrijheids
    beroving mag in dit geval maximaal 24 uren duren en mag enkel gebeuren in opdracht van de procureur des Konings.
In het kader van een gerechtelijk onderzoek kan de onderzoeksrechter beslissen om bepaalde personen op te roepen. Dit kan gaan over een getuige die weigert om voor te komen of een verdachte over wie er duidelijke vermoedens van schuld bestaan. In dergelijke gevallen kan de onderzoeksrechter een bevel tot medebrenging uitvaardigen. Op basis van dit arrestatiebevel zal de politie de persoon in kwestie opsporen en arresteren. De termijn van een arrestatie op basis van een bevel tot medebrenging kan nooit langer dan 24 uren duren, tenzij er een aanhoudingsbevel wordt uitgeschreven door de onderzoeksrechter.
Een bevel tot medebrengingis gericht op de ondervraging van een getuige of verdachte. De gerechtelijke aanhouding ten gevolge van het bevel tot medebrenging mag nooit langer dan 24 uren duren, tijdens die periode zal men je onderwerpen aan een politieverhoor. Nadien zal de onderzoeksrechter beslissen of je aanhouding verlengd wordt. Die aanhouding kan verlengd worden als er ernstige aanwijzingen bestaan dat je schuldig zou kunnen zijn aan een misdaad. De termijn van arrestatie kan één maal verlengd worden met 24 uren.
Naast het bevel tot medebrenging, bestaat er ook het aanhoudingsbevel. Er is een wezenlijk verschil tussen beide vormen van vrijheidsberoving. Op grond van een medebrengingsbevel kan je slechts 24 uren van je vrijheid worden beroofd, in het geval van een aanhoudingsbevel is deze termijn meteen 5 dagen. Nadien kan de raadskamer over een mogelijke verlening beslissen, deze verlenging bedraagt in principe 30 dagen. Een aanhoudingsbevel is gebonden aan strikte voorwaarden, die tegelijk van toepassing moeten zijn:
  • Bestaan van ernstige bewijzen over de schuld;
  • Feit is strafbaar met een gevangenisstraf van minstens één jaar;
  • De opsluiting is absoluut noodzakelijk voor de openbare veiligheid.
De maximale termijn van de voorlopige hechtenis bedraagt vijf dagen. Als die termijn verlopen is, is het aan de raadkamer om via verlenging, de voorlopige hechtenis te bevestigen. De voorlopige hechtenis is geen strafmaatregel. Er
wordt steeds vermoed dat de verdachte onschuldig is, zolang er geen uitspraak is gedaan over de zaak. Daarom mag de voorlopige hechtenis niet worden toegepast als een drukkingsmiddel of een straf.
4. Huiszoeking:
Een huiszoeking is een maatregel die genomen kan worden in een gerechtelijk onderzoek.
Dankzij deze maatregel kan men gegevens m.b.t. misdrijven opsporen in privéplaatsen. Politieambtenaren mogen niet zomaar jouw huis betreden en een huiszoeking verrichten. Artikel 15 van de Grondwet stelt letterlijk:
“De woning is onschendbaar; geen huiszoeking kan plaatshebben dan in de gevallen die de wet bepaalt en in de vorm die zij voorschrijft”. Principieel mag niemand jouw huis betreden zonder dat jij je uitdrukkelijke toestemming hebt gegeven, dat verbod is ook van toepassing op de politie. De huiszoeking op bevel van een onderzoeksrechteris een uitzondering op het verbod op het betreden van de privéplaats. In dergelijk geval kan je de huiszoeking niet weigeren. Als politieambtenaren vragen om je huis te betreden, heb je het recht om het huiszoekingsbevel dat door de onderzoeksrechter ondertekend is, te bekijken. Als dit niet kan worden voorgelegd, hebben de politieambtenaren niet het recht om je woning te betreden. Tussen 21u ’s avonds en 5u ’s ochtends mogen er geen huiszoekingen plaatsvinden.
Er bestaan enkele uitzonderingen op de algemene regeling betreffende huiszoekingen, we vermelden ze hieronder:
  • Huiszoeking bij betrapping op heterdaad In het geval van een betrapping op heterdaad kunnen de procureur des Konings en zijn hulpofficieren een huiszoeking verrichten zonder een bevel van de onderzoeksrechter. Deze huiszoeking kan ook ’s nachts plaatsvinden. Dit type huiszoeking is enkel toepasbaar wanneer het misdrijf op heterdaad werd vastgesteld voorafgaand aan de huiszoeking.
  • Huiszoeking met toestemming van een bewoner van het huis. In het geval dat je als bewoner van je huis toestemt, kan de politie overgaan tot een huiszoeking zonder dat een bevel van de onderzoeksrechter vereist is. De toestemming moet wel schriftelijk en voorafgaand aan de huiszoeking plaatsvinden. Je hebt het recht om nadien nog je toestemming in te trekken.

5. Verhoor:

In België gold jarenlang het principe dat je bij een politieverhoor geen recht had op bijstand van een advocaat. Dit had vaak verregaande gevolgen in de praktijk. Je eerste verhoor door de politie kan overdonderend en misschien zelfs intimiderend overkomen. Eén ding is zeker: je bent doorgaans niet voorbereid op een verhoor door de politie. Het is vaak gedurende het eerste verhoor dat je belastende verklaringen gaat afleggen, die beslissende gevolgen kunnen hebben voor de verdere gerechtelijke procedure. Enkele jaren geleden heeft het Europees Hof geoordeeld dat de Belgische wetgeving m.b.t. het verhoor in strijd is met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Het Europees Hof stelt dat iedereen recht heeft op juridische bijstand, zowel tijdens een verhoor en zelfs vooraf aan het verhoor.
Op 1 januari 2012 is de zogenaamde Salduz-wet
in werking getreden in België. Voor het verloop van een verhoor heeft dit belangrijke implicaties. Ieder gerechtelijk verhoor begint met een beknopte mededeling van de feiten waarover de ondervraagde persoon zal verhoord worden. Daarnaast zal de betrokken persoon ook op de hoogte worden gebracht van zijn rechten:
  • Als ondervraagde mag je vragen dat alle vragen en antwoorden letterlijk genoteerd worden
  • Je kan vragen dat bepaalde opsporingshandelingen worden verricht of een bepaald verhoor wordt afgenomen;
  • Je kan niet verplicht worden jezelf te beschuldigen
De persoon die verhoord zal worden over misdrijven waarvan hij verdacht wordt, zal over een aantal bijkomende rechten kunnen beschikken. Die rechten verschillen naargelang de verdachte al dan niet van zijn vrijheid is beroofd.
  • Je kan niet verplicht worden om jezelf te beschuldigen
  • Je hebt de keuze om na de bekendmaking van jouw identiteit een verklaring af te leggen, te antwoorden op de gestelde vragen of te zwijgen (wij raden ten zeerste aan om jezelf te beroepen op je zwijgrecht, zo voorkom je dat je jezelf of anderen per ongeluk beschuldigd)
  • Je hebt het recht om vóór het eerste verhoor een vertrouwelijk overleg te hebben met een advocaat naar keuze of een toegewezen advocaat, in zoverre de feiten die je ten laste kunnen gelegd worden een misdrijf betreffen waarvan de straf aanleiding kan geven tot het verlenen van een bevel tot aanhouding, met uitzondering van verkeersmisdrijven.

5.1. Consultatie en bijstandsrecht

Een ander belangrijk aspect van de Salduz-wet is het recht op bijstand door een advocaat bij het verhoor. Je mag dus een advocaat raadplegen en je door hem laten bijstaan tijdens het politieverhoor. Dit recht bestaat uit twee onderdelen. Enerzijds heb je een consultatierecht en anderzijds heb je een bijstandsrecht. Het consultatierecht houdt in dat je voorafgaand aan het verhoor vertrouwelijk overleg mag plegen met een advocaat. Het bijstandsrecht houdt in dat je je tijdens het verhoor mag laten bijstaan door een advocaat. Het consultatierecht en het bijstandsrecht zijn twee belangrijke principes betreft het recht op bijstand door een advocaat. Het consultatierecht houdt in dat je met een advocaat overleg mag plegen voorafgaand aan het verhoor. Dit consultatierecht is vastgelegd in regels. Het overleg moet binnen twee uur na contact met de gewenste advocaat of de permanentiedienst plaatsvinden. Het vertrouwelijke overleg mag maximaal dertig minuten in beslag nemen, nadien zal het verhoor beginnen. Het bijstandsrecht van de advocaat heeft uitsluitend het bewaken van de volgende rechten voor ogen:
  • de eerbiediging van het recht zichzelf niet te beschuldigen en van de keuzevrijheid om een verklaring af te leggen, te antwoorden op de gestelde vragen of te zwijgen
  • de wijze waarop de ondervraagde persoon tijdens het verhoor wordt behandeld, waaronder het al dan niet kennelijk uitoefenen van ongeoorloofde druk of dwang
  • de kennisgeving van de in artikel 47bis van het Wetboek van strafvordering bedoelde rechten van verdediging en de regelmatigheid van het verhoor
Gedurende het verhoor heeft zowel de verdachte als de advocaat het recht om het verhoor eenmalig gedurende een kwartier te onderbreken om opnieuw een vertrouwelijk overleg te plegen. Ook wanneer nieuwe strafbare feiten aan het licht komen, hebben de verdachte en de advocaat het recht om vertrouwelijk overleg te plegen. Vertrouwelijk overleg moet uiteraard plaatsvinden zonder het bijzijn van politieambtenaren.
5.2. Mag ik een vertrouwenspersoon inlichten?
Een verdachte die van zijn vrijheid is beroofd, heeft het recht om een vertrouwenspersoon in te lichten. Het zal de ondervrager of een door hem aangewezen medewerker zijn die jouw vertrouwenspersoon, via het meest voor de hand liggende communicatiemiddel, zal inlichten.
Er bestaat een uitzondering op dit recht op het inlichten van een vertrouwenspersoon. We beschrijven die uitzondering hieronder:
De inlichting kan door de bevoegde magistraat worden uitgesteld voor de duur die nodig geacht wordt om de belangen van het onderzoek te beschermen. In dat geval vreest men dat door deze inlichting bewijzen dreigen te verdwijnen, betrokkenen van een strafbaar feit ingelicht zouden worden of dat de verdachte zich aan het onderzoek zou kunnen onttrekken..
5.3. Recht op medische bijstand:
Elke verdachte die van zijn vrijheid is beroofd, heeft het recht op medische bijstand. Je kan hiervoor een beroep doen op een aangewezen arts of op een arts die je zelf verkiest. In het laatste geval zal je zelf de kosten moeten betalen
5.4. Verlenging van de vrijheidsberoving (gerechtelijke aanhouding):
De bevoegde magistraat kan een verlenging van de gerechtelijke arrestatie bevelen. De verlengde termijn mag niet meer dan 24 uur duren. Tijdens deze nieuwe periode van 24 uur, heeft de verdachte het recht om opnieuw dertig minuten een vertrouwelijk overleg te plegen met zijn advocaat. In de verlengde periode heb je opnieuw bijstandsrecht. Je advocaat zal door de bevoegde magistraat worden ingelicht over de plaats en het tijdstip van de ondervraging. Als de advocaat niet tijdig aanwezig kan zijn, mag het voorziene verhoor reeds aanvangen. Nadien mag je advocaat de verhoorkamer binnen komen.
(overgenomen van: Wij Stemmen Niet)